Shakespeare được tôn vinh bằng chuỗi sự kiện toàn cầu

Dự án "Shakespeare Lives" - bao gồm chuỗi sự kiện với nhiều hình thức nghệ thuật - vừa được công bố nhân kỷ niệm 400 năm ngày mất của đại văn hào.

• ‘Kịch Shakespeare có đồng tác giả’ / Xuân Bắc sẽ hóa thân thành Hamlet

Dự án "Shakespeare Lives" được Hội đồng Anh công bố hôm 23/4. Theo đó, dự án sẽ triển khai từ mùa thu năm 2015 kéo dài tới hết năm 2016 để kỷ niệm 400 năm mất của Shakespeare. Chương trình này kêu gọi cả thế giới cùng tham gia thông qua các hoạt động trực tuyến và trình diễn trực tiếp.

William Shakespeare (1564 - 1616) - nhà viết kịch, nhà thơ vĩ đại.

Điểm nhấn của dự án là hoạt động "All The World's A Stage", mời mọi người từ khắp nơi trên thế giới đăng tải và chia sẻ các đoạn phim ngắn - quay chính họ diễn lại một đoạn trong các vở kịch của Shakespeare. Ban tổ chức mong muốn, hoạt động này tạo kỷ lục về lượng khán giả tham gia. 

Một cuộc thi làm phim ngắn với quy mô toàn cầu được triển khai. Chủ đề của cuộc thi là dựng lại một trong tám cảnh tiêu biểu của kịch Shakespeare. Bên cạnh đó, các bộ phim chuyển thể từ kịch Shakespear - trải dài từ thời kỳ đầu của điện ảnh với phim câm đến thời hiện đại - cũng được trình chiếu trên toàn thế giới. 

Trong năm 2016, tại nhiều quốc gia sẽ trình diễn những tác phẩm sân khấu mới, dàn dựng từ các vở kịch kinh điển của đại văn hào. Một chuyến lưu diễn vòng quanh thế giới của các nhà thơ thuộc Viện Văn học Hoàng Gia Anh cũng được tổ chức.

Hội đồng Anh cũng tổ chức nhiều hoạt động mang tính giáo dục. Các khóa học trực tuyến - tìm hiểu về chủ đề và nhân vật chính trong các vở kịch Shakespeare - được tổ chức dành cho mọi đối tượng. Hội đồng Anh biên soạn bộ tài liệu về các tác phẩm, nhân vật trong sáng tác của Shakespeare để phát cho 25.000 trường học tại Anh và quảng bá trên toàn thế giới.

Tại Việt Nam, Nhà hát Kịch Việt Nam đã triển khai xây dựng kịch Hamlet. Tác phẩm dự kiến ra mắt vào tháng 6. Hoạt động này vừa để hưởng ứng sự kiện "Shakespeare Lives", vừa nhằm mục đích xây dựng một tác phẩm kịch kinh điển cho sân khấu trong nước.

Lam Thu

Nguồn

**************************************

William Shakespeare

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

William Shakespeare
Chân dung Shakespeare, không rõ tác giả, National Portrait Gallery, Luân Đôn, Vương quốc Anh.
Sinh	Làm lễ rửa tội ngày 26 tháng 4, 1564 (sinh ngày 23 tháng 4 năm 1564) Stratford-upon-Avon, Warwickshire, Anh
Mất	23 tháng 4, 1616 (52 tuổi) (lịch Julian) Stratford-upon-Avon, Warwickshire, Anh
Công việc	Nhà viết kịch, nhà thơ, diễn viên
Giai đoạn sáng tác	Phục hưng Anh
Vợ/chồng	Anne Hathaway (từ 1582-1616)
Con cái	Susanna Hall Hamnet Shakespeare Judith Quiney
Thân nhân	John Shakespeare (thân phụ) Mary Shakespeare (thân mẫu)
Chữ ký

William Shakespeare (phiên âm tiếng Việt: Uy-li-am Sếch-xpia, sinh năm 1564 (làm lễ rửa tội ngày 26 tháng 4,^{[Ghi chú 1]} ngày sinh 23/4/1564), mất ngày 23 tháng 4, 1616, theo lịch Julian) là một nhà văn và nhà viết kịch Anh, được coi là nhà văn vĩ đại nhất của Anh và là nhà viết kịch đi trước thời đại.^[1] Ông cũng được vinh danh là nhà thơ tiêu biểu của nước Anh và là "Nhà thơ của Avon" (Avon là quê của Shakespeare, viết tắt của Stratford-upon-Avon).^{[2][Ghi chú 2]} Những tác phẩm của ông, bao gồm cả những tác phẩm hợp tác, bao gồm 38 vở kịch,^{[Ghi chú 3]} 154 bản sonnet, 2 bản thơ tường thuật dài, và vài bài thơ ngắn. Những vở kịch của ông đã được dịch ra thành rất nhiều ngôn ngữ lớn và được trình diễn nhiều hơn bất kì nhà viết kịch nào.^[3]
Shakespeare được sinh ra và sinh trưởng tại Stratford-upon-Avon. Vào năm 18 tuổi, ông kết hôn với Anne Hathaway và có ba người con, đó là Susanna Hall và cặp đôi song sinh, Hamnet Shakespeare và Judith Quiney. Trong những năm từ 1585-1592, sự nghiệp của ông thành công vang dội tại thủ đô Luân Đôn với vai trò là một diễn viên, nhà văn và đôi lúc là người sở hữu của một công ty kịch Lord Chamberlain's Men, với tên gọi sau đó là King's Men. Ông quay về quê Stratford để nghỉ hưu vào năm 1613, lúc ông 49 tuổi, sau đó 3 năm ông qua đời tại đấy. Số ít tài liệu về cuộc sống của ông tại đây đã được tìm thấy, được suy đoán là về các vấn đề thể chất, tình dục, tín ngưỡng, tôn giáo, và được cho là do những người khác có quan hệ gần gũi với ông ghi chép lại.^[4]
Hầu hết các tác phẩm nổi tiếng nhất của ông được ông sáng tác trong giai đoạn từ 1589 đến 1613.^{[5][Ghi chú 4]} Những vở kịch đầu tiên của ông chủ yếu là hài kịch và kịch lịch sử, những thể loại này được ông tăng lên sự tinh tế của nghệ thuật vào cuối thế kỉ XVI. Sau đó, ông sáng tác chủ yếu là bi kịch đến năm 1608, bao gồm các tác phẩm Hamlet, Vua Lear, Othello và Macbeth, gồm một vài tác phẩm nổi tiếng nhất của ông bằng tiếng Anh. Trong giai đoạn cuối cùng của sự nghiệp sáng tác, ông sáng tác những vở kịch buồn (tragicomedies), hay còn gọi là lãng mạn, và hợp tác với một số nhà viết kịch khác.
Nhiều vở kịch của ông được tái bản nhiều lần với các chất lượng khác nhau và một cách chính xác trong suốt cuộc đời của ông. Năm 1623, hai đồng nghiệp cũ của Shakespeare, cũng làm việc trên sân khấu kịch, xuất bản First Folio, một tập hợp tất cả các vở kịch được coi là của ông. Nhưng đến nay, chỉ có hai trong tổng số đó được công nhận là của Shakespeare.

Mục lục

• 1 Cuộc đời và sự nghiệp
  • 1.1 Ấu thơ
  • 1.2 Đến Luân Đôn
• 2 Tác phẩm
  • 2.1 Hài kịch
  • 2.2 Bi kịch
  • 2.3 Lịch sử
  • 2.4 Chú thích
• 3 Tầm ảnh hưởng
• 4 Chú thích
• 5 Thư mục
• 6 Liên kết ngoài

Cuộc đời và sự nghiệp

Ấu thơ

Căn nhà của John Shakespeare, thân phụ của William Shakespeare tại Stratford-upon-Avon. Đây được tin là nơi sinh của nhà văn.

William Shakespeare là con trai của John Shakespeare, một người thợ làm găng tay và ủy viên hội đồng địa phương đến từ Snitterfield và Mary Arden, con gái của một chủ đất giàu có.^[6] Ông được sinh ra tại Stratford-upon-Avon và được rửa tội vào ngày 26 tháng 4 năm 1564 tại đó. Ngày sinh thật sự của ông vẫn chưa rõ, nhưng những báo cáo ban đầu là ngày 23 tháng 4 năm 1564, ngày của thánh George (St. George's Day).^[7] Ông là con thứ ba trong tổng số tám người con của gia đình Shakespeare và là người con duy nhất còn sống sót.^[8]
Mặc dù không còn những ghi chép về quãng đời đầu tiên của ông, nhưng các nhà nghiên cứu về tiểu sử của ông đồng ý rằng Shakespeare được giáo dục tại trường King's New ở Stratford,^[9] một ngôi trường miễn học phí thành lập năm 1553,^[10] cách nhà ông khoảng một phần tư dặm. Vào thời Nữ hoàng Elizabeth, các trường dạy ngữ pháp có chất lượng không đồng nhất nhưng có một khuôn mẫu chương trình được quy định bởi luật pháp áp dụng trên toàn nước Anh,^[11] và trường cũng cung cấp chương trình giáo dục chuyên sâu về ngữ pháp tiếng Latinh và những tác giả cổ điển trong tiếng Latinh.
Năm 18 tuổi, Shakespeare kết hôn với một cô gái 26 tuổi, Anne Hathaway. Giáo hội của Worcester đồng ý cho phép tổ chức lễ cưới vào ngày 27 tháng 11, 1582. Sáu tháng sau khi kết hôn, Anne sinh được một người con gái, Susanna, được rửa tội vào ngày 26 tháng 5 năm 1583.^[12] Cặp song sinh một trai Hamnet và một gái Judith được sinh ra hai năm sau đó và được rửa tội vào ngày 2 tháng 2 năm 1585.^[13] Hamnet mất vì một nguyên nhân không rõ vào năm 11 tuổi và được mai táng vào ngày 11 tháng 8 năm 1596.^[14] Sau khi cặp song sinh ra đời, Shakespeare rời quê.

Đến Luân Đôn

Vào năm 1585, ông rời quê lên Luân Đôn đang lúc kịch trường ở chốn kinh kỳ trong thời kỳ sôi nổi.
Bước đầu ông xin làm chân giữ ngựa, soát vé ở cổng rạp hát. Sau đó làm nghề nhắc tuồng, thợ sửa bản in, dần dần lên làm diễn viên, đạo diễn và nhà viết kịch. Lợi nhuận thu từ rạp hát là nguồn sống suốt đời của ông. Khi đời sống đã khá, ông củng cố địa vị xã hội bằng cách mua một tước quý tộc nhỏ.
Lúc ở kinh thành Luân Đôn, ông được Bá tước Southampton giúp đỡ. Dưới mái nhà của bá tước, có một người Ý lưu vong là Giovani Florio. Ông Giovani Florio đã giúp Shakespeare hiểu biết thêm về văn học Phục Hưng của Ý và Pháp. Cuộc sống đang êm đềm thì xảy ra biến cố. Đó là vụ án Essex và Southampton (1601). Essex bị kết tội gây loạn chống triều đình Elizabeth I. Shakespeare cũng bị tình nghi có liên quan vì vở kịch Richard III được diễn ra một hôm trước đó. Essex bị chặt đầu, Southampton bị tù chung thân, còn Shakespeare trốn biệt^{[cần dẫn nguồn]}.
Vào năm 1603, Elizabeth I qua đời, Quốc vương nước Scotland là James VI lên nối ngôi và trở thành Quốc vương James I của nước Anh; khi đó Bá tước Southampton được trả tự do và trọng dụng. Shakespeare xuất hiện trở lại với đoàn kịch của mình và được triều đình hậu đãi.
Vào năm 1612, Shakespeare rời kinh đô Luân Đôn sau 1/4 thế kỷ hoạt động sân khấu và trở về Stratford để sống những năm cuối đời. Ông mất ngày 23 tháng 4 năm 1616. Hiện nay, ở Stratford-upon-Avon quê hương ông, người ta thành lập Công ty kịch nghệ Shakespeare Hoàng gia.^[15]

Tác phẩm

Chữ ký của Shakespeare trong tờ di chúc

Trong đời mình, Shakespeare viết hơn 40 vở kịch, tất cả đều dưới dạng thơ, và được chia thành 3 loại:

Hài kịch

All's Well That Ends Well[b] As You Like It Cardenio (tên chính thức The History of Cardenio)[c] The Comedy of Errors Love's Labour's Lost Love's Labour's Won (đôi khi gọi là Love's labour's wonne) Measure for Measure[b] The Merchant of Venice[b] The Merry Wives of Windsor A Midsummer Night's Dream Much Ado About Nothing Pericles, Prince of Tyre[a] The Taming of the Shrew Giông tố (Shakespeare)[a] Twelfth Night (còn có tên What You Will) The Two Gentlemen of Verona The Two Noble Kinsmen[a][c] The Winter's Tale[a]

Bi kịch

Antony and Cleopatra Coriolanus (tên chính thức The Tragedy of Coriolanus) Cymbeline (tên chính thức The Tragedy of Cymbeline, King of Britain)[a] Hamlet King Lear Timon of Athens (tên chính thức The Life of Timon of Athens) Macbeth Othello Titus Andronicus Julius Caesar (tên chính thức The Tragedy of Julius Caesar) Troilus and Cressida[b] Romeo and Juliet

Lịch sử

Edward III[c] Henry IV, Part 1 Henry IV, Part 2 Henry V Henry VI, Part 1 Henry VI, Part 2 Henry VI, Part 3 Henry VIII King John Richard II Richard III Sir Thomas More[c]

Thơ Shakespeare's Sonnets Venus and Adonis The Rape of Lucrece The Passionate Pilgrim[e] The Phoenix and the Turtle A Lover's Complaint

Kịch thất lạc Love's Labour's Won Cardenio†

Kinh ngụy tác Arden of Faversham The Birth of Merlin Locrine The London Prodigal The Puritan The Second Maiden's Tragedy Sir John Oldcastle Thomas Lord Cromwell A Yorkshire Tragedy Edward III Sir Thomas More

Chú thích

• ^[a] Nay thường được xếp vào một loại mới: Romances
• ^[b] Kịch về các vần đề xã hội
• ^[c] Được xem là của Shakespeare

Tầm ảnh hưởng

Cống hiến của Shakepeare in đậm dấu ấn lên kịch nghệ và văn chương các thế hệ sau. Ví như ông đã phát triển kịch nghệ cả về xây dựng nhân vật, cốt truyện, ngôn ngữ và thể loại. Cho tới trước vở Romeo và Juliet, lãng mạn không được xem là đề tài giá trị đối với bi kịch. Độc thoại đã từng được sử dụng chủ yếu để truyền đạt thông tin về nhân vật và sự kiện nhưng Shakespeare đã sử dụng nó để khám phá tâm trí nhân vật. Tác phẩm của Shakepeare ảnh hưởng sâu sắc tới thi ca thế hệ sau. Rõ ràng, ông vĩ đại hơn hẳn các nhà viết kịch lớn của Pháp trước thời ông như Racine hay Molière.^[16] Những nhà thơ trường phái lãng mạn đã nỗ lực để làm sống lại kịch thơ Shakespeare, dù đạt được rất ít thành công. Nhà phê bình Gorge Steiner phát biểu rằng tất cả các vở kịch thơ từ Coleridge đến Tennyson chỉ là những "phiên bản mờ nhạt viết dựa trên các chủ đề của Shakespeare". Tuy nhiên, vào thế kỷ 18, đại văn hào nước Pháp là Voltaire (FranÇois-Marie Arouet, 1694 - 1778) - khi phân tích về kịch nghệ của Shakespeare cũng như những nhà soạn kịch nổi tiếng khác - đã phê phán ông, theo đó ông chỉ đáng được tôn vinh tại Anh:^[17]

“	Ông ta là một tên man rợ giỏi tưởng tượng; ông ta viết vài tác phẩm được ca tụng, nhưng những tuyệt tác của ông ta không thể được trình diễn ở một nơi nào ngoại trừ Luân Đôn và Canada. Đó không phải là dấu hiệu tốt đối với nền văn học của một quốc gia, vì những tuyệt tác của quốc gia ấy chỉ được trình diễn thành công trên mỗi chính quốc mà thôi. Không có bất kỳ một tuyệt tác nào của Shakespeare đã được trình diễn ở nước ngoài.	”
—Voltaire

Voltaire cũng bảo Shakespeare là "quái vật" tuy nhiên, bảo đại văn hào Pháp không bao giờ biết khen ngợi ông thì thật sai lầm. Voltaire luôn luôn cho rằng, ông là một nhà soạn kịch "có bản chất cao đẹp, mặc dù tởm lợm".^[17] Thời đó, Quốc vương Friedrich II (tức Friedrich Đại Đế, 1712 - 1786) - vị đại anh quân của nước Phổ và cũng chính là bạn thân của Voltaire^[18] chỉ có thể đọc Shakespeare bằng các bản dịch tiếng Pháp. Vào năm 1780, xuất bản tác phẩm "De la littérature allemande". Qua đó, ông phê phán "các tác phẩm ghê tởm" của Shakespeare:^[19][20]

“	Những trò hề nực cười, chỉ diễn được trên vùng đất hoang vu Canada, vi phạm những quy tắc của kịch nghệ.	”
—Friedrich II Đại Đế[21]

Vị Quốc vương này chỉ trích Shakespeare còn thậm tệ hơn cả Voltaire: "Làm sao đống tác phẩm quái đản nửa đê tiện nửa cao thượng, nửa bi thảm nửa hài hước, lại thu hút ai được?"^[22] Song, Shakespeare đã ảnh hưởng lên những nhà viết tiểu thuyết Thomas Hardy, William Faukner và Charles Dickens. Dickens thường trích dẫn Shakespeare, có thể rút ra 25 trong số các tựa tác phẩm của ông là lấy từ các tác phẩm của Shakespeare. Ngay từ thế kỷ 18, dù bị một đại anh quân nước Phổ và một đại văn hào nước Pháp phê phán dữ dội, trớ trêu thay, Shakespeare lại truyền cảm nền văn hóa nghệ - thuật khắp châu Âu, và trớ trêu hơn nữa - ảnh hưởng sâu đậm nhất đối với nền văn nghệ Đức, nhà thơ Johann Gottfried Herder đã tán dương tài năng viết kịch của ông "như thần thánh".^[23] Như doanh nhân nước Đức Ludwig Reiners (1896 - 1957) viết vào năm 1952, các đại văn hào Đức thời Friedrich II Đại Đế đã "bắt chước những vở kịch tồi tệ, nhảm nhí và chán ngắt của Shakespeare".^[24] Trước tình cảnh đó, Quốc vương Friedrich II Đại Đế - với thái độ công kích nền văn hóa Đức (kể cả tác phẩm duy nhất mà ông biết của đại thi hào Goethe chịu ảnh hưởng của Shakespeare^[22]) - lại phải viết:^[25]

“	...Có thể thông cảm cho Shakespeare vì ông ta sống trong cái thời đại chẳng mấy phát triển của nền văn hóa Anh. Tuy nhiên, những người đương thời của Trẫm và Các Khanh mà lại tiếp bước những sai lầm của ông ta thì thật không thể tha thứ được - Trẫm lấy một ví dụ là tác phẩm "Götz von Berlichingen" của cậu Goethe - một sự bắt chước kinh tởm đối với những vở kịch Anh dở ẹc kia...'	”
—Friedrich II Đại Đế

Chú thích

1. ^ Greenblatt 2005, 11; Bevington 2002, 1–3; Wells 1997, 399.
2. ^ Dobson 1992, 185–186
3. ^ Craig 2003, 3.
4. ^ Shapiro 2005, xvii–xviii; Schoenbaum 1991, 41, 66, 397–98, 402, 409; Taylor 1990, 145, 210–23, 261–5
5. ^ Chambers 1930, Vol. 1: 270–71; Taylor 1987, 109–134.
6. ^ Schoenbaum 1987, 14–22.
7. ^ Schoenbaum 1987, 24–6.
8. ^ Schoenbaum 1987, 23–24.
9. ^ Schoenbaum 1987, 62–63; Ackroyd 2006, 53; Wells et al. 2005, xv–xvi
10. ^ Baldwin 1944, 464.
11. ^ Baldwin 1944, 179-80, 183; Cressy 1975, 28, 29.
12. ^ Schoenbaum 1987, 93.
13. ^ Schoenbaum 1987, 94.
14. ^ Schoenbaum 1987, 224.
15. ^ Nancy Mitford, Charlotte Mosley, Love from Nancy: the letters of Nancy Mitford, trang 253
16. ^ Baron Thomas Babington Macaulay Macaulay, The Works of Lord Macaulay, Complete: Critical and historical essays, trang 504
17. ^ ^{a ă} René Wellek, A History of Modern Criticism: The later eighteenth century, các trang 36-38.
18. ^ David Fraser, Frederick the Great: King of Prussia, trang 146
19. ^ Stanley W. Wells, Sarah Stanton, The Cambridge companion to Shakespeare on stage, trang 184
20. ^ Mike Featherstone, Undoing culture: globalization, postmoderism and identity, trang 28
21. ^ David Fraser, Frederick the Great: King of Prussia, trang 240
22. ^ ^{a ă} Giles MacDonogh, Frederick the Great: A Life in Deed and Letters, trang 370
23. ^ Neil Rhodes, Shakespeare and the Origins of English, trang 216
24. ^ Ludwig Reiners, Frederick the Great: a biography, trang 274
25. ^ T. C. W. Blanning, The Culture of Power and the Power of Culture: Old Regime Europe 1660-1789, trang 218

Thư mục

• Ackroyd, Peter (2006), Shakespeare: The Biography, London: Vintage, ISBN 0749386558 Kiểm tra giá trị |isbn= (trợ giúp).
• Adams, Joseph Quincy (1923), A Life of William Shakespeare, Boston: Houghton Mifflin, OCLC 1935264.
• Baer, Daniel (2007), The Unquenchable Fire, Xulon Press, ISBN 16047732789781604773279 Kiểm tra giá trị |isbn= (trợ giúp).
• Baldwin, T. W. (1944), William Shakspere's Small Latine & Lesse Greek 1, Urbana, Ill: University of Illinois Press, OCLC 359037.
• Mike Featherstone, Undoing culture: globalization, postmoderism and identity, SAGE, 1995. ISBN 0-8039-7606-2.
• Eliakim Littell, Robert S. Littell, Making of America Project, The living age..., Tập 148, Littell, son & company, 1881.
• Barber, C. L. (1964), Shakespearian Comedy in the Comedy of Errors, England: College English 25.7.
• Bate, Jonathan (2008), The Soul of the Age, London: Penguin, ISBN 978-0-670-91482-1.
• Bentley, G. E. (1961), Shakespeare: A Biographical Handbook, New Haven: Yale University Press, ISBN 0313250421, OCLC 356416.
• Berry, Ralph (2005), Changing Styles in Shakespeare, London: Routledge, ISBN 0415353165.
• Bertolini, John Anthony (1993), Shaw and Other Playwrights, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press, ISBN 027100908X.
• Bevington, David (2002), Shakespeare, Oxford: Blackwell, ISBN 0631227199.
• Bloom, Harold (1999), Shakespeare: The Invention of the Human, New York: Riverhead Books, ISBN 157322751X.
• Boas, F. S. (1896), Shakspere and His Predecessors, New York: Charles Scribner's Sons.
• Bowers, Fredson (1955), On Editing Shakespeare and the Elizabethan Dramatists, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, OCLC 2993883.
• Boyce, Charles (1996), Dictionary of Shakespeare, Ware, Herts, UK: Wordsworth, ISBN 1853263729.
• Bradford, Gamaliel Jr. (tháng 2 năm 1910), “The History of Cardenio by Mr. Fletcher and Shakespeare”, Modern Language Notes 25 (2).
• Bradley, A. C. (1991), Shakespearean Tragedy: Lectures on Hamlet, Othello, King Lear and Macbeth, London: Penguin, ISBN 0140530193.
• Brooke, Nicholas (1998), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Brooke, Nicholas (ed.), The Tragedy of Macbeth, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0192834177.
• Bryant, John (1998), “Moby Dick as Revolution”, trong Levine, Robert Steven, The Cambridge Companion to Herman Melville, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 052155571X.
• Bryson, Bill (2007), Shakespeare: The World as a Stage, Harper Collins, ISBN 0060740221.
• Burns, Edward (2000), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Burns, Edward (ed.), King Henry VI, Part 1, London: Arden Shakespeare, Thomson, ISBN 1903436435.
• Carlyle, Thomas (1907), trong Adams, John Chester, On Heroes, Hero-worship, and the Heroic in History, Boston: Houghton, Mifflin and Company, ISBN 140694419X, OCLC 643782.
• Casey, Charles (Fall 1998), “Was Shakespeare gay? Sonnet 20 and the politics of pedagogy”, College Literature 25 (3), truy cập ngày 2 tháng 5 năm 2007.
• Chambers, E. K. (1923), The Elizabethan Stage 2, Oxford: Clarendon Press, ISBN 0198115113, OCLC 336379.
• Chambers, E. K. (1944), Shakespearean Gleanings, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0849205069, OCLC 2364570.
• Chambers, E. K. (1930), William Shakespeare: A Study of Facts and Problems, 2 vols., Oxford: Clarendon Press, ISBN 0198117744, OCLC 353406.
• Cheney, Patrick Gerard (2004), The Cambridge Companion to Christopher Marlowe, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521527341.
• Clemen, Wolfgang (23 tháng 4 năm 2015), Shakespeare's Dramatic Art: Collected Essays, New York: Routledge, ISBN 0415352789.
• Clemen, Wolfgang (23 tháng 4 năm 2015), Shakespeare's Imagery, London: Routledge, ISBN 0415352800.
• Clemen, Wolfgang (1987), Shakespeare's Soliloquies, London: Routledge, ISBN 0415352770.
• Cooper, Tarnya (2006), Searching for Shakespeare, National Portrait Gallery and Yale Center for British Art: Yale University Press, ISBN 9780300116113.
• Craig, Leon Harold (2003), Of Philosophers and Kings: Political Philosophy in Shakespeare's "Macbeth" and "King Lear", Toronto: University of Toronto Press, ISBN 0802086055.
• Cressy, David (1975), Education in Tudor and Stuart England, New York: St Martin's Press, ISBN 0713158174, OCLC 2148260.
• Crystal, David (2001), The Cambridge Encyclopedia of the English Language, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521401798.
• Dillon, Janette (2007), The Cambridge Introduction to Shakespeare's Tragedies, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521858178.
• Dobson, Michael (1992), The making of the national poet, Oxford, England: Oxford University Press, ISBN 9780198183235.
• Dominik, Mark (1988), Shakespeare–Middleton Collaborations, Beaverton, OR: Alioth Press, ISBN 0945088019.
• Dowden, Edward (1881), Shakspere, New York: Appleton & Co., OCLC 8164385.
• Drakakis, John (1985), trong Drakakis, John, Alternative Shakespeares, New York: Meuthen, ISBN 0416368603.
• Dryden, John (1889), trong Arnold, Thomas, An Essay of Dramatic Poesy, Oxford: Clarendon Press, ISBN 8171563236, OCLC 7847292.
• Dutton, Richard; Howard, Jean (2003), A Companion to Shakespeare's Works: The Histories, Oxford: Blackwell, ISBN 0631226338.
• Edwards, Phillip (1958), “Shakespeare's Romances: 1900–1957”, trong Nicoll, Allardyce, Shakespeare Survey 11, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521215005, OCLC 15880120.
• Edwards, Philip; Ewbank, Inga-Stina; Hunter, G. K. biên tập (2004), Shakespeare's Styles: Essays in Honour of Kenneth Muir, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521616948.
• Eliot, T. S. (1934), Elizabethan Essays, London: Faber & Faber, ISBN 0156290510, OCLC 9738219.
• Evans, G. Blakemore (1996), “Commentary”, trong Shakespeare, William; Evans, G. Blakemore (ed.), The Sonnets, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521222257.
• Farley-Hills, David (1990), Shakespeare and the Rival Playwrights, 1600–06, London: Routledge, ISBN 0415040507.
• Foakes, R. A. (1990), “Playhouses and Players”, trong Braunmuller, A.; Hattaway, Michael, The Cambridge Companion to English Renaissance Drama, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521386624.
• Fort, J. A. (tháng 10 năm 1927), “The Story Contained in the Second Series of Shakespeare's Sonnets”, The Review of English Studies 3 (12).
• Freehafer, John (tháng 5 năm 1969), “'Cardenio', by Shakespeare and Fletcher”, PMLA 84 (3).
• Friedman, Michael D. (2006), “'I'm not a feminist director but...': Recent Feminist Productions of The Taming of the Shrew”, trong Nelsen, Paul; Schlueter, June, Acts of Criticism: Performance Matters in Shakespeare and his Contemporaries: Essays in Honor of James P. Lusardi, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 0838640591.
• Frye, Roland Mushat (2005), The Art of the Dramatist, London; New York: Routledge, ISBN 0415352894.
• Gager, Valerie L. (1996), Shakespeare and Dickens: The Dynamics of Influence, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 052145526X.
• Gibbons, Brian (1980), Romeo and Juliet. The Arden Shakespeare Second Series, London: Thomson Learning, ISBN 9781903436417.
• Gibbons, Brian (1993), Shakespeare and Multiplicity, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521444063.
• Gibson, H. N. (2005), The Shakespeare Claimants: A Critical Survey of the Four Principal Theories Concerning the Authorship of the Shakespearean Plays, London: Routledge, ISBN 0415352908.
• Grady, Hugh (23 tháng 4 năm 2015), “Modernity, Modernism and Postmodernism in the Twentieth Century's Shakespeare”, trong Bristol, Michael; McLuskie, Kathleen, Shakespeare and Modern Theatre: The Performance of Modernity, New York: Routledge, ISBN 0415219841.
• Grady, Hugh (23 tháng 4 năm 2015), “Shakespeare Criticism 1600–1900”, trong deGrazia, Margreta; Wells, Stanley, The Cambridge Companion to Shakespeare, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521650941.
• Gray, Arthur (1926), A Chapter in the Early Life of Shakespeare, Cambridge: Cambridge University Press. Reissued by Cambridge University Press, 2009;, ISBN 9781108005579.
• Greenblatt, Stephen (2005), Will in the World: How Shakespeare Became Shakespeare, London: Pimlico, ISBN 0712600981.
• Greer, Germaine (1986), William Shakespeare, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0192875388.
• Halio, Jay (1998), Romeo and Juliet: A Guide to the Play, Westport: Greenwood Press, ISBN 0313300895
• Hansen, William (1983), Saxo Grammaticus & the Life of Hamlet, Lincoln: University of Nebraska Press, ISBN 0803223188.
• Hattaway, Michael (1990), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Hattaway, Michael (ed.), The First Part of King Henry VI, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 052129634X.
• Hoeniger, F. D. (1963), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Hoeniger, F. D. (ed.), Pericles, London: Arden Shakespeare, ISBN 0174435886l.
• Holland, Peter (2000), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Holland, Peter (ed.), Cymbeline, London: Penguin, ISBN 0140714723.
• Honan, Park (1998), Shakespeare: A Life, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0198117922.
• Honigmann, E. A. J. (1999), Shakespeare: The Lost Years , Manchester: Manchester University Press, ISBN 0719054257.
• Hunter, Robert E. (1864), Shakespeare and Stratford-upon-Avon: A ‘Chronicle of the Time’, Whittaker. Reissued by Cambridge University Press, 2009;, ISBN 9781108001625.
• Jackson, MacDonald P. (2004), “A Lover's Complaint Revisited”, trong Zimmerman, Susan, Shakespeare Studies, Cranbury, NJ: Associated University Press, ISBN 0838641202.
• Jackson, MacDonald P. (2003), Defining Shakespeare: Pericles as Test Case, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0199260508.
• Johnson, Samuel (2002), trong Lynch, Jack, Samuel Johnson's Dictionary: Selections from the 1755 Work that Defined the English Language, Delray Beach, FL: Levenger Press, ISBN 184354296X.
• Jonson, Ben (1996), “To the memory of my beloued, The AVTHOR MR. WILLIAM SHAKESPEARE: AND what he hath left vs”, trong Shakespeare, William; Hinman, Charlton (ed.); Blayney, The First Folio of Shakespeare (ấn bản 2), New York: W. W. Norton & Company, ISBN 0393039854.
• Kastan, David Scott (1999), Shakespeare After Theory, London: Routledge, ISBN 041590112X.
• Keeble, N.H. (1980), Romeo and Juliet: Study Notes, Longman: York Notes, ISBN 0582781019.
• Kermode, Frank (2004), The Age of Shakespeare, London: Weidenfeld & Nicholson, ISBN 029784881X.
• Kolin, Philip C. (1985), Shakespeare and Southern Writers: A Study in Influence, Jackson: University Press of Mississippi, ISBN 0878052550.
• Knutson, Roslyn (2001), Playing Companies and Commerce in Shakespeare's Time, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521772427.
• Lambourne, Lionel (1999), Victorian Painting, London: Phaidon, ISBN 0714837768.
• Levenson, Jill L. (2000), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Levenson, Jill L. (ed.), Romeo and Juliet, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0192814966.
• Levin, Harry (1986), “Critical Approaches to Shakespeare from 1660 to 1904”, trong Wells, Stanley, The Cambridge Companion to Shakespeare Studies, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521318416.
• Love, Harold (2002), Attributing Authorship: An Introduction, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521789486.
• Maguire, Laurie E. (1996), Shakespearean Suspect Texts: The "Bad" Quartos and Their Contexts, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521473640.
• McAfee, Cleland Boyd (1912), The Greatest English Classic: A Study of the King James Version of the Bible and Its Influence on Life and Literature, New York.
• McDonald, Russ (2006), Shakespeare's Late Style, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521820685.
• McIntyre, Ian (1999), Garrick, Harmondsworth, England: Allen Lane, ISBN 0713993286.
• McMichael, George; Glenn, Edgar M. (1962), Shakespeare and his Rivals: A Casebook on the Authorship Controversy, New York: Odyssey Press, OCLC 2113359.
• McMullan, Gordon (2000), “Introduction”, trong Shakespeare, William; McMullan, Gordon (ed.), King Henry VIII, London: Arden Shakespeare, Thomson, ISBN 1903436257.
• Meagher, John C. (2003), Pursuing Shakespeare's Dramaturgy: Some Contexts, Resources, and Strategies in his Playmaking, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 0838639933.
• Milward, Peter (1973), Shakespeare's Religious Background, Chicago: Loyola University Press, ISBN 0829405089.
• Morris, Brian Robert (1968), Christopher Marlowe, New York: Hill and Wang, ISBN 0809067803.
• Muir, Kenneth (2005), Shakespeare's Tragic Sequence, London: Routledge, ISBN 0415353254.
• Nagler, A. M. (1958), Shakespeare's Stage, New Haven, CT: Yale University Press, ISBN 0300026897.
• Nolen, Stephanie (2002), Shakespeare's Face, Canada: Vintage Canada, ISBN 9780676974843.
• Nuttall, Anthony (2007), Shakespeare the Thinker, Yale University Press, ISBN 9780300119282.
• Paraisz, Júlia (2006), “The Nature of a Romantic Edition”, trong Holland, Peter, Shakespeare Survey 59, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521868386.
• Pequigney, Joseph (1985), Such Is My Love: A Study of Shakespeare's Sonnets, Chicago: University of Chicago Press, ISBN 0226655636.
• Pollard, Alfred W. (1909), Shakespeare Quartos and Folios: A Study in the Bibliography of Shakespeare's Plays, 1594-1685, London: Methuen, OCLC 46308204.
• Porter, Roy; Teich, Mikuláš (1988), Romanticism in National Context, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521339138.
• Potter, Lois (1997), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Potter, Lois (ed.), The Two Noble Kinsmen, London: Arden Shakespeare, Thomson, ISBN 1904271189.
• Pritchard, Arnold (1979), Catholic Loyalism in Elizabethan England, Chapel Hill: University of North Carolina Press, ISBN 0807813451.
• Ramos, Péricles Eugênio da Silva (1976), Hamlet (translate to portuguese), São Paulo: Editora Abril
• Ribner, Irving (2005), The English History Play in the Age of Shakespeare, London: Routledge, ISBN 0415353149.
• Ringler, William, Jr. (1997), “Shakespeare and His Actors: Some Remarks on King Lear”, trong Ogden, James; Scouten, In Lear from Study to Stage: Essays in Criticism, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 083863690X.
• Rowe, John (2006), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Rowe, John (ed.), The Poems: Venus and Adonis, The Rape of Lucrece, The Phoenix and the Turtle, The Passionate Pilgrim, A Lover's Complaint, by William Shakespeare (ấn bản 2), Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521855519.
• Rowe, Nicholas (1709), trong Gray, Terry A., Some Acount of the Life &c. of Mr. William Shakespear, Online at Mr. William Shakespeare and the Internet (xuất bản 1997), truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2007.
• Royle, Nicholas (2000), “To Be Announced”, trong Morra, Joanne; Robson, Mark; Smith, Marquard, The Limits of Death: Between Philosophy and Psychoanalysis, Manchester: Manchester University Press, ISBN 0719057515.
• Sawyer, Robert (2003), Victorian Appropriations of Shakespeare, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 0838639704.
• Schanzer, Ernest (1963), The Problem Plays of Shakespeare, London: Routledge and Kegan Paul, ISBN 041535305X, OCLC 2378165.
• Schoch, Richard (2002), “Pictorial Shakespeare”, trong Wells, Stanley; Stanton, Sarah, The Cambridge Companion to Shakespeare on Stage, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 052179711X.
• Schoenbaum, Samuel (1991), Shakespeare's Lives, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0198186185.
• Schoenbaum, Samuel (1987), William Shakespeare: A Compact Documentary Life , Oxford: Oxford University Press, ISBN 0195051610.
• Schopenhauer, Arthur (1958), The World as Will and Representation , Payne: Falcon Wing's Press.
• Shakespeare, William (1914), “Sonnet 18”, trong Craig, W. J., The Oxford Shakespeare: the Complete Works of William Shakespeare , Oxford: Oxford University Press, truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2007.
• Shapiro, James (2005), 1599: A Year in the Life of William Shakespeare, London: Faber and Faber, ISBN 0571214800.
• Snyder, Susan; Curren-Aquino, Deborah (2007), “Introduction”, trong Shakespeare, William; Snyder, Susan (ed.); Curren-Aquino, Deborah (ed.), The Winter's Tale, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521221587.
• Steiner, George (1996), The Death of Tragedy, New Haven: Yale University Press, ISBN 0300069162.
• Taylor, Dennis (2006), “Hardy and Hamlet”, trong Wilson, Keith, Thomas Hardy Reappraised: Essays in Honour of Michael Millgate, Toronto: University of Toronto Press, ISBN 0802039553.
• Taylor, Gary (1990), Reinventing Shakespeare: A Cultural History from the Restoration to the Present, London: Hogarth Press, ISBN 0701208880.
• Taylor, Gary (1987), William Shakespeare: A Textual Companion, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0198129149.
• Tiramani, Jenny (2002), “The Sanders Portrait”, ww.CanadianShakespeares.ca, truy cập ngày 17 tháng 6 năm 2015.^{[nguồn không đáng tin?]}
• Vickers, Brian (2002), Shakespeare, Co-Author: A Historical Study of Five Collaborative Plays, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0199256535.
• Wain, John (1975), Samuel Johnson, New York: Viking, ISBN 0670616710.
• Wells, Stanley; Taylor, Gary; Jowett, John và đồng nghiệp biên tập (2005), The Oxford Shakespeare: The Complete Works (ấn bản 2), Oxford: Oxford University Press, ISBN 0199267170 .
• Wells, Stanley (1997), Shakespeare: A Life in Drama, New York: W. W. Norton, ISBN 0393315622.
• Wells, Stanley (2006), Shakespeare & Co, New York: Pantheon, ISBN 0375424946.
• Wells, Stanley; Orlin, Lena Cowen biên tập (2003), Shakespeare: An Oxford Guide, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0199245223.
• Werner, Sarah (2001), Shakespeare and Feminist Performance, London: Routledge, ISBN 0415227291.
• Wilson, Richard (2004), Secret Shakespeare: Studies in Theatre, Religion and Resistance, Manchester: Manchester University Press, ISBN 0719070244.
• Wood, Michael (2003), Shakespeare, New York: Basic Books, ISBN 0465092640.
• Wright, George T. (2004), “The Play of Phrase and Line”, trong McDonald, Russ, Shakespeare: An Anthology of Criticism and Theory, 1945–2000, Oxford: Blackwell, ISBN 0631234888.

ĐIỂM HẸN

ĐIỂM HẸN
 
“Như một giấc mơ buổi sáng, càng sống cuộc đời của chúng ta sẽ trở nên tươi sáng hơn, và lý lẽ của mọi sự tỏ ra rõ ràng hơn.  Những gì lúc trước làm cho chúng ta khó hiểu trở nên ít bí ẩn hơn, và những con đường quanh co trở thành những đường lộ thẳng.”
(Jean Paul Richter)


Câu nói của nhà văn Jean Paul Richter dường như nói lên kinh nghiệm sống của chính bản thân ông cũng như các môn đệ lúc xưa và nhiều người trong chúng ta.  Trong cuộc sống, có lẽ chúng ta đã từng trải qua những giai đoạn đen tối hoặc khó hiểu, những giai đoạn làm cho chúng ta hoang mang khi không biết đời mình sẽ đi về đâu.  Chúng ta cũng có những kinh nghiệm “được cứu vớt”, “được dẫn ra” khi chúng ta lướt qua được những thử thách.  Trong những trải nghiệm đó, nếu chúng ta đừng vội lướt qua những kinh nghiệm đáng quý ấy, nhưng biết lắng đọng và nhìn lại những bài học và những hồng ân mà Thiên Chúa ban cho ta, chúng ta sẽ thấy rằng Thiên Chúa luôn ở cùng chúng ta.  Mỗi Ngôi Vị của Thiên Chúa Ba Ngôi luôn tác động trong cuộc sống của mỗi người và giúp chúng ta nhận ra rằng chúng ta chẳng bao giờ cô đơn một mình.

Tuy nhiên trong thân phận con người, mỗi lần cuộc đời chúng ta đi vào ngõ cụt, chúng ta lại luẩn quẩn trong vòng xoay của lo sợ.  Lắm lúc cái khó khăn nhất cho chúng ta không phải là những gì đã xảy đến, nhưng là chúng ta không biết dừng lại để dò xem mình đang đi đâu, hoặc chúng ta không đủ kiên nhẫn để chờ xem những gì sẽ đến, hoặc chúng ta không bình tĩnh đủ để nhận ra và nhắc nhở chính mình về hồng ân mà Thiên Chúa đã ban cho ta trong quá khứ.  Chúng ta quên rằng ngay cả trong những mất mát lớn lao, những cuộc chia tay như cắt ruột, những thất bại như dìm ta xuống lòng đất thẳm sâu, nếu chúng ta biết dừng lại và nhìn lên Chúa, biết bám vào Chúa Con, và biết lắng nghe sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần, chúng ta sẽ tìm ra được một sức mạnh siêu nhiên phát xuất từ trong tâm hồn chúng ta.  Và sức mạnh ấy sẽ làm cho chúng ta ngỡ ngàng vì chúng ta biết nó không tự chúng ta mà có.

Khi Chúa Giêsu nói lời chia tay với các môn đệ, Ngài chuẩn bị cho các ông một điểm hẹn vững chắc đó là ở trong tình yêu và sự dẫn dắt của Chúa Thánh Thần.  Có lẽ Chúa Giêsu cũng biết rõ bản tánh con người nơi các môn đệ cho nên Ngài dặn các ông rất kỹ.  Nếu chúng ta để ý nghe từng lời nhắn nhủ của Chúa Giêsu với các môn đệ, chúng ta sẽ nhận ra được tâm trạng của Chúa Giêsu lúc ấy như thế nào.  Chúng ta sẽ nhận ra lòng gắn bó, sự xót xa, cũng như một cái gì đó thánh thiêng của sự chia tay, như nhà văn Jean Paul Richter nói: “cảm xúc của con người luôn luôn tinh tuyền nhất và rực rỡ nhất trong lúc hội ngộ và chia tay.”


Đấng bảo trợ là Thánh Thần Chúa Cha sẽ sai đến nhân danh Thầy… anh em đừng xao xuyến cũng đừng sợ hãi… “Thầy ra đi và đến cùng anh em.”  Nếu anh em yêu mến Thầy thì hẳn anh em đã vui mừng vì Thầy đi về cùng Thiên Chúa Cha, bởi vì Thiên Chúa Cha cao trọng hơn Thầy.

Dù các môn đệ đã được Chúa nhắn nhủ nhưng khi khó khăn xảy đến các ông lại quên hết những giáo huấn của Thầy mình và quên mất Thầy mình là ai.  Nếu chúng ta nhìn lại hành trình của các môn đệ từ lúc Chúa Giêsu bắt đầu đi vào cuộc tử nạn cho đến giai đoạn sau khi Chúa Giêsu phục sinh, chúng ta thấy các môn đệ đã thay đổi rất nhiều.  Trước khi Chúa Giêsu đi vào cuộc tử nạn, các ông đã từng là những người làm phép lạ khi Chúa Giêsu sai các ông đi rao giảng.  Các ông đã mạnh bạo tuyên xưng luôn theo Thầy của mình, nhưng khi Thầy Giêsu bị bắt các ông đã quên hết tất cả và đã bỏ trốn.  Và ngay khi Chúa Giêsu sống lại, các ông lại không tin và tưởng rằng đó chỉ là chuyện hão huyền và Thầy Giêsu thật sự đã bỏ rơi các ông, và dường như các ông đã thất vọng - người thì trở lại làng Emmau, kẻ thì trở về với công việc đánh cá.  Và khi Chúa đến với các ông, có lẽ vì đang mải mê trong sự hoang mang sợ hãi, các ông đã không nhận ra Thầy mình.  Tuy nhiên, dần dần Chúa Giêsu đã đánh thức các ông ra khỏi sự sợ hãi hoang mang và giúp các ông vững tin hơn, và từ đó các môn đệ trở nên nhạy bén hơn và nhận ra Ngài là ai khi Ngài đến với họ.

Qua hành trình đức tin của các môn đệ, chúng ta thấy Chúa luôn luôn dẫn dắt và chuẩn bị cho mỗi một người.  Ngài để lại cho các ông Chúa Thánh Thần để chăm sóc và dẫn dắt các ông trong mọi sự và qua đó các ông trở nên những con người mới và nhạy bén trong hành trình tâm linh với Chúa Thánh Thần.  Cũng vậy, chúng ta xin được ơn để học hỏi nơi các ngài ơn biết nhạy bén để nhận ra sư hiện diện của Chúa Giêsu trong cuộc sống, nhất là những lúc chúng ta gặp thử thách.  Xin Chúa Thánh Thần giúp ta biết nhìn ra những dấu chỉ tình yêu và sự quan phòng của Thiên Chúa trong những tháng ngày qua và trong giây phút hiện tại qua tất cả mọi tạo vật của Ngài.  Ước gì mỗi người chúng ta luôn biết dừng lại để lắng nghe niềm vui Phục Sinh đang rạo rực trong tâm hồn và biết ôm chặt niềm vui này trong con tim vì đó là bảo chứng tình yêu và là điểm hẹn của Thiên Chúa Ba Ngôi dành cho nhân loại.

 

P.Anh-NNga sưu tầm